Το τρίτο Πολύδρομο κυκλοφορεί μέσα σε ένα ιδιαίτερα σύνθετο κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο, όπου όλοι και όλες μας στην Ελλάδα, λόγω των οικονομικών συνθηκών, αναρωτιόμαστε για το άμεσο και απώτερο μέλλον της χώρας μας. Αυτή η νέα τάξη πραγμάτων μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε, τόσο για τους άλλους, όσο και για εμάς, κάποιες έννοιες όπως ‘μετανάστευση’, ‘διαφορετικότητα’, ‘αποκλεισμός’, ‘εκπαίδευση’ και ‘ταυτότητα’.
Θεωρούμε ότι μέσα από τέτοιες εσωτερικές διεργασίες, ο καθένας και η καθεμιά μας μπορεί, εντέλει, να καταφέρει να οικοδομήσει μια καλύτερη σχέση με τους διπλανούς μας, μιας και σε καιρούς «κρίσης» η συνεργασία ανάμεσα στους ανθρώπους γίνεται ακόμη πιο απαραίτητη. Καλούμαστε, τώρα περισσότερο από ποτέ, να γίνουμε ακόμη πιο σοφοί και να εμπνευστούμε τρόπους να κάνουμε την καθημερινότητά μας ακόμη πιο δημιουργική και συλλογική. Εμείς επιχειρήσαμε μια τέτοια πρωτοβουλία στις 7-9 Μαϊου 2010 στο στρατόπεδο Κόδρα, διοργανώνοντας ένα «Τριήμερο Λόγου και Τέχνης για τον Πολυπολιτισμό και την Άρση της ξενοφοβίας», μαζί με το ΤΕΠΑΕ του ΑΠΘ, την Πράξις και τον Δήμο Καλαμαριάς. Οι ομιλίες, οι συζητήσεις, οι εκθέσεις έργων των παιδιών και των καλλιτεχνών, τα γλωσσικά σεμινάρια (αλβανικά, ρωσικά και αραβικά) και η ζωντανή αφγανική μουσική συνέβαλαν ώστε να αποδείξουμε όσοι και όσες βρεθήκαμε εκεί τον σεβασμό μας για την πολυφωνία, τον πολυπολιτισμό και τους συνανθρώπους μας. Ευχαριστούμε θερμά όλους και όλες σας που μας τιμήσατε με την παρουσία και την ενεργό σας συμμετοχή στις εκδηλώσεις μας.
Ταξιδεύοντας πρόσφατα στον Λίβανο, μια μικρή αλλά πολύπλοκη χώρα, με μια ιδιαίτερα αιματηρή και άδικη σύγχρονη ιστορία, στιγματισμένη από έναν πολυετή εμφύλιο πόλεμο και συνεχείς αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε διάφορες θρησκευτικές και πολιτικές ομάδες, είχα την ευκαιρία να κατανοήσω ακόμη καλύτερα κάποιες πολιτικές διαστάσεις της επαφής των γλωσσών και της έννοιας του πολυπολιτισμού. Ο Λίβανος είναι μια χώρα που, λόγω της πολυπλοκότητάς της, σε προκαλεί να την εξερευνείς και να την διερευνείς διαρκώς, ενώ οι ποικίλες μορφές της πολυγλωσσίας και του πολυπολιτισμού της είναι παρούσες σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.
Προερχόμενη από μία μονογλωσσική κοινωνία και ένα μονογλωσσικό εκπαιδευτικό σύστημα, δε θα μπορούσα παρά να θαυμάσω ότι στην κοινωνία και τα σχολεία του Λιβάνου η λιβανέζικη καθομιλουμένη, ως γλώσσα επικοινωνίας, συνυπάρχει με την επίσημη αραβική, ως γλώσσα διδασκαλίας, αλλά και τη γαλλική, ως γλώσσα σχολικής ορολογίας των διαφόρων επιστημών και μια διαδεδομένη και ιδιαίτερα σημαντική, για τη χώρα, γλώσσα και, τέλος, με την αγγλική ως μια βαρυσήμαντη ξένη γλώσσα. Αυτό όμως που επίσης γίνεται εύκολα εμφανές είναι ότι στην αξιολογική κλίμακα της Λιβανέζικης εκπαίδευσης, στην οποία τοποθετούνται οι διάφορες γλώσσες, συνειδητά ή ασυνείδητα, επίσημα ή ανεπίσημα, η λιβανέζικη ποικιλία, αν και καταλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος στην επικοινωνία των γηγενών ομιλητών/τριών της χώρας, τοποθετείται σε μια από τις τελευταίες θέσεις και σίγουρα μετά τη γαλλική γλώσσα, που έχει ιδιαίτερο κύρος. Για να μην αντιμετωπίσουμε επιφανειακά αλλά να ερμηνεύσουμε τις συγκεκριμένες γλωσσικές στάσεις και πολιτικές, θα πρέπει να αναλύσουμε σε βάθος το ιστορικο-πολιτικό πλαίσιο της χώρας, κάτι που θα είχε ενδιαφέρον να γίνει σε ειδικό άρθρο σε ένα από τα επόμενα τεύχη μας. Αυτό που με εντυπωσίασε ίσως περισσότερο από όλα από την πρόσφατη εμπειρία μου στον πολυπολιτισμικό Λίβανο είναι το «Σήμα» που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στις τάξεις πολλών σχολείων του Λιβάνου. Το «Σήμα» ή “Signal” είναι ένα αντικείμενο που κρατιέται από το παιδί που κάνει χρήση της καθομιλουμένης λιβανέζικης κατά τη διάρκεια του μαθήματος, έτσι ώστε να τιμωρείται για μια γλωσσική χρήση που, αν και είναι η φυσική γλωσσική του χρήση, θεωρείται ‘απαγορευμένη’ μέσα στην τάξη.
Γυρνώντας στον χώρο του ελληνικού σχολείου, σκέφτομαι ότι το «Σήμα» δεν αποτελεί μονοπώλιο του ιδιόρρυθμου γλωσσικά Λιβάνου, αλλά υπάρχει και στις τάξεις των περισσοτέρων ελληνικών σχολείων, αν όχι ως αντικείμενο, σίγουρα ως κυρίαρχη ιδεολογία, στάση και πρακτική.
Η οποιαδήποτε ‘φυσική’, για το κάθε παιδί, γλωσσική χρήση όχι μόνο δεν έχει τη θέση που της αξίζει, αλλά, συχνά, είναι ‘απαγορευμένη’. Για του λόγου το αληθές, σας παραπέμπω στα λίγα και περιεκτικά λόγια του δεκάχρονου Στέλιου (Πολύδρομο, 1: 59): Στη Δευτέρα τάξη ένα κοριτσάκι που το λέγαν Μαρία που δεν ήξερε ελληνικά αλλά οι κύριοι δεν την άφηναν να μιλάει Ρωσικά. Έτσι το κοριτσάκι έμενε συχνά μόνο.
Ρούλα Τσοκαλίδου
