Η διγλωσσία δεν είναι «μόδα»
Το τέταρτο τεύχος του Πολύδρομου κάνει την εμφάνισή του μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ανακατατάξεων στον χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης και κοινωνίας αλλά και μέσα σε ένα ιδιαίτερα ‘βαρύ’ κλίμα πάνω στα ζητήματα της μετανάστευσης, τα οποία συνδέονται ποικιλοτρόπως με την εκπαίδευση, τη γλωσσική διατήρηση ή μετατόπιση, αλλά και τη διγλωσσία και τον πολυπολιτισμό στην ελληνική κοινωνία και γενικότερα.
Η ενασχόληση του Πολύδρομου με τη διγλωσσία, ή, καλύτερα, με την πολυγλωσσία στον χώρο της εκπαίδευσης δεν πηγάζει από το γεγονός ότι η πολυγλωσσία και η πολυπολιτισμικότητα / διαπολιτισμικότητα είναι πλέον ‘trendy’ και ‘in’ στο χώρο της διεθνούς γλωσσολογικής και παιδαγωγικής έρευνας. H δίγλωσση εκπαίδευση και η προώθηση της πολυπολιτισμικότητας έχουν γίνει πλέον κοινός τόπος τόσο στη έρευνα όσο και στις προσπάθειες αναδόμησης των παιδαγωγικών πρακτικών λόγω των έντονων μεταναστευτικών ρευμάτων, της «παγκοσμιοποίησης» κτλ. Αυτό έχει οδηγήσει σε στοχαστικά και επιστημολογικά ανεπαρκείς, ‘συνθηματολογικές’ προσεγγίσεις του τύπου ‘let’s all be multicultural’— αναπόφευκτο απότοκο της, επίσης ανα πόφευκτης, σύνδεσης της παιδαγωγικής επιστήμης με ιδεολογίες, δεδομένου ότι η παιδαγωγική πρακτική έχει άμεση μεταφρασιμότητα και σε πολιτική πράξη.
Η ομάδα και το πολυγλωσσικό περιοδικό Πολύδρομο, όπως προκύπτει και από την ως τώρα δραστηριότητά του, δεν παραγνωρίζει ότι τα θέματα της διγλωσσίας / πολυγλωσσίας / διαπολιτισμικότητας / πολυπολιτισμικότητας είναι εξ ορισμού ζητήματα με βαθιές ιδεολογικές προεκτάσεις. Ωστόσο, η προσπάθειά μας ως γλωσσολόγων και παιδαγωγών εμφορείται περισσότερο από την απόπειρα δημιουργίας «γεφυρών» ανάμεσα στη διγλωσσία και σε γενικότερες αρχές της κριτικής παιδαγωγικής ή/και του κριτικού γραμματισμού.
Θεωρούμε, επίσης, ότι ο στόχος της εκπαίδευσης είναι η δημιουργία υποκειμένων υπεύθυνων για τον τρόπο που μαθαίνουν, υποκειμένων που δεν είναι απλοί «υποδοχείς» γνώσεων αλλά είναι σε θέση να συμβάλλουν στους τρόπους κοινωνικής κατασκευής της σχολικής γνώσης και στην κριτική διαχείριση των τρόπων αυτών. Υποστηρίζουμε ότι η μάθηση γίνεται αποτελεσματικότερη όταν αξιοποιεί προϋπάρχουσες ή παράλληλες γνώσεις και δεξιότητες που μπορεί να προέρχονται από διαφορετικά πλαίσια, κοινότητες πρακτικής, γλωσσικές και «κειμενικές» κοινότητες. Αυτό γιατί η σύγκριση με τις γνώσεις, πρακτικές γραμματισμού κτλ. που προωθεί η κυρίαρχη εκπαίδευση είναι μια νοητικά απαιτητική διαδικασία που αναγκαστικά επιστρατεύει και καλλιεργεί μεταγλωσσικές και μεταγνωστικές δεξιότητες. Επίσης, η σύγκριση των γλωσσών παρέχει γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια τέτοιων δεξιοτήτων, καθώς πλαισιώνει την προς απόκτηση γνώση με γνώσεις που είναι ήδη οικείες. Η σχέση των παραπάνω με τη διγλωσσία/ την πολυγλωσσία στην εκπαίδευση είναι επομένως αυτονόητη: υποστηρίζουμε τον σεβασμό και την αξιοποίηση των γλωσσών και των γλωσσικών ποικιλιών της τάξης όχι για «ψυχολογικούς λόγους», όχι γιατί η γλώσσα είναι αυταξία, όχι γιατί υπάρχει κάποιος ουσιοκρατικού τύπου συσχετισμός μεταξύ γλώσσας και εθνικής, εθνοτικής ή άλλης «ταυτότητας» που πρέπει να γίνει σεβαστός. Υποστηρίζουμε την αξιοποίηση της πολυγλωσσίας γιατί η κοινωνικά πλαισιωμένη παιδαγωγική αντιμετώπιση των γλωσσών είναι η βάση (α) για την καλλιέργεια ιδιαίτερα σύνθετων γλωσσικών δεξιοτήτων και (β) για την καλλιέργεια σύνθετων δεξιοτήτων κριτικού γραμματισμού. Οι τελευταίες, μεταξύ άλλων, επιτρέπουν στο υποκείμενο να είναι υπεύθυνο για το πώς μαθαίνει, να αντιμετωπίζει (συγ-)κριτικά αυτά που μαθαίνει και να «μιλά» τη γλώσσα της ισχύος και της ηγεμονίας αντί να το «μιλά» αυτή.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν καίρια θέματα προς συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων στο 1ο Διεθνές Σύνεδριο «Σταυροδρόμι Γλωσσών και Πολιτισμών:μαθαίνοντας εκτός σχολείου», που διοργανώνει το Πολύδρομο, σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και την PRAKSIS, στις 8-10 Απριλίου 2011, στον Πύργο της Παιδαγωγικής Σχολής του Α.Π.Θ. Το Συνέδριο θα κλείσει με ιδιαίτερη μνεία στο θέμα του αραβικού πολιτισμού εντός κι εκτός Ελλάδας, μια συζήτηση που θα περιλαμβάνει γλωσσικά, κοινωνικά, πολιτικά και θρησκευτικά θέματα, και η οποία προβάλλει ιδιαίτερα επίκαιρη στο πλαίσιο της πρόσφατης αιματηρής αναζήτησης μιας νέας τάξης πραγμάτων στις γειτονικές αραβόφωνες χώρες.
Συντακτική Επιστροπή Πολύδρομο
Βασιλεία Καζούλλη, Ελένη Σκούρτου, Σταυρούλα Τσιπλάκου, Ρούλα Τσοκαλίδου και Άσπα Χατζηδάκη
